ÇOCUKLARDA SORUMLULUK BİLİNCİ

by uzdrdundaryaykiran

Sorumluluk Nedir?

Sorumluluk; bireyin yaş, cinsiyet ve gelişim düzeyine uygun olarak yüklendiği görevleri yerine getirmesi, başkalarının haklarına saygılı olması ve kendi davranışlarının sonuçlarını yüklenebilmesidir.

Okula başlayan çocuktan eşyalarına sahip çıkma, ders araç ve gereçlerini istenilen biçimde kullanma, ders çalışma ve ödev yapma, zamanını kullanma gibi bazı temel sorumluluklara sahip olması ya da bu temel sorumlulukları en kısa sürede kazanması beklenir.

Sorumluluk bilinci okul öncesi dönemde başlaması gereken, aşamalı olarak gelişen, süreç içerisinde tekrarlanan deneyimlerle öğrenilip kazanılan, çocuğun bireysel özelliklerinden de etkilenen bir beceridir. Bu bilincin kazanıldığı ilk basamak ise ailedir.

Okul öncesi dönemde, aile içinde sorumluluk alma becerilerini geliştirme fırsatı bulamayan çocuklar ev dışındaki yaşama adım attıklarında kendilerinden bekleneni yapmakta çok zorlanabilirler. Bu yaklaşımla büyüyen çocuklar okulda öz güveni düşük, kaygılı, unutkan, sorunlarını çözmede ve var olan kapasitesini kullanmakta güçlük çeken çocuklardır.

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi kadar akademik gelişimi ve başarısı için de en önemli becerilerden biridir sorumluluk bilinci. Bu bilince sahip olan çocuk başarma sorumluluğunu da kolaylıkla üstlenir.

Sorumluluk Bilinci Gelişmiş Bir Çocuğun Sahip Olduğu Beceriler

  • Seçimler yapabilme
  • Kendi kararlarını verebilme
  • Yaptığı davranışların sonuçları ile ilgili sorumluluk alabilme
  • Yüklendiği görevleri yerine getirebilme
  • Bağımsız hareket edebilme
  • Kendi gereksinimlerini karşılarken çevresindeki kişilerin gereksinimlerini de dikkate alabilme
  • Başkalarının haklarına saygı göstererek kendi haklarını savunabilme
  • Kendi gereksinimlerinin farkına varabilme
  • Çevresinde kendisi için önemli olan kişilerin farkına varabilme becerilerine sahiptir.

Sorumluluğun kazandırılmasında; aile içinde çocuğa yönelik tutumlar, aile içi iletişim ve ailede uygulanan disiplin yaklaşımları oldukça önemlidir.

Çocuk Gelişiminde Anne Baba Tutumları

1. Aşırı Koruyucu Tutum: Anne baba çok fazla kontrol ve güce sahiptir. Ailede hiyerarşik bir düzen vardır ve çocuk bu hiyerarşinin en altında yer alır. Bu tutumu sergileyen anne baba, çocuğun yerine karar verip hatta pek çok şeyi çocuğun yerine yaptıkları için, çoğu kez çocuğa sorumluluk alması için olanak vermezler.

Aşırı korunan, gereksinimleri yetişkinler tarafından karşılanan, sürekli olarak nerde, neyi, nasıl yapacağı yönergelerle belirlenen çocuğun sorumluluklarını unutmasına izin verilir. Çocuk kendine güvenmediği ve yeterlilik duyguları gelişmemiş olduğundan başkalarına bağımlı olur.

2. Cezalandırıcı Tutum: Bu tarz ailelerde eleştiri ve aşağılama çok sık görülür. Sürekli çocuğun yanlışları vurgulanır, yaptığı doğrular olması gereken olduğu için gündeme gelmez ama her yanlış için çocuk cezalandırılır. Bu aile tutumu ile yetişen çocukta kendine güven duygusu oluşmaz, ilerleyen yaşlarda da ya pasif ve edilgen bir kişilik örüntüsü sergiler, içekapanık, çekingen, sosyal ilişkileri zayıf, özgüven duygularından yoksun, bağımlı biri olur ya da saldırgan ve uyumsuz bir kişilik geliştirir.

Hoş görüden uzak katı tutumlara maruz kalan çocuk sorumluluk almaktan kaçınır ya da sorumluluk almayı reddeder.

3. Demokratik Tutum: Sınırların anne baba tarafından net bir şekilde belirlendiği ve bu sınırlar içinde çocuğa karar verme ve seçme hakkının (özerklik) verildiği ailelerdir. Sınırlar net olduğundan çocuk kendisini güvende hisseder ona karar verme ve seçme hakkı verildiği için de bir birey olarak gelişir.

Karar alma sürecine katılabildiği ve kendi düşüncelerini rahatça ifade edebildiği için sorumluluk bilinci gelişmiş bir birey olarak yaşama hazırlanır.

Çocuklarda Sorumluluk Bilincinin Gelişmesi İçin Yapabilecekleriniz

  1. Çocuğun yaşına, bulunduğu gelişim dönemine uygun sorumluluklar verin. Yerine getiremeyeceği sorumluluklar vermek kadar, çocuğun çok kolay yapacağı ve bulunduğu gelişim düzeyine oranla çok kolay olan sorumluluklar vermek de gelişimini olumsuz etkileyebilir. Mantıklı hedefler belirlemeniz önemlidir.
  2. Sorumluluk verirken olanak buldukça seçim yapmasına fırsat verin. Emredici olmamaya ve uygun sosyal sözcükleri kullanmaya dikkat edin.
  3. Uzun ve anlaşılmaz cümleler kurmamaya ve çocuğun gelişim düzeyine uygun yönergeler vermeye özen gösterin.
  4. Çocuğun, sorumluluklarını fark etmesini sağlayın. Onun da sorumlulukları olduğunu hissettirin. Örneğin “Ben solonu süpürürken sen de oyuncaklarını toplarsan hepimiz sorumluluklarımızı yerine getirmiş oluruz.”
  5. Yapılacak işleri sürekli çocuğunuza hatırlatmak yerine iş listesi yapabilirsiniz. Okuma yazma bilmeyen çocuklarınız için, yapılacak görevleri anlatan resimlerden yararlanabilirsiniz.
  6. Sorumluluğunu yerine getirdiği zaman çocuğunuzu takdir edin.
  7. Çocuğunuzun yapmadıkları yerine yaptıklarını vurgulayın.
  8. Çocuğunuzu davranışlarından ayrı olarak ele alın. Çocuğunuz, yerine getirmediği bir göreve rağmen onu hep seveceğinizi bilmelidir.
  9. Görevlerini seçmesine olanak verin.
  10. Çocuğunuzun karşılaştığı herhangi bir sorunu çözmek yerine, çocuğa kendi sorununu çözmesi için olanak tanıyın, onu yüreklendirin.
  11. Sorumluluklarınızı yerine getirme konusunda ona olumlu bir model olun.
  12. Çocuğunuz iş yaparken ağırdan alıyorsa belli bir süre vererek bu işi yerine getirmesini bu zamanla sınırlayın.
  13. Mükemmellik beklemeyin. İşleri sizin yaptığınız mükemmellikte yapmasa bile takdir etmeyi ihmal etmeyin.
  14. Çocuğunuzun sorumluluklarını üstlenmeyin

Çocukların, birtakım sorumlulukları 12-15 yaş öncesinde kazanmaları gerekmektedir. Eğer çocuğunuz ergenlik dönemine sorumluluk bilincini kazanmadan gelmişse bu aşamadan sonra ona sorumluluk kazandırmanız daha güçtür. Çünkü ergenliğin başlamasıyla yeni ve farklı sorunlar ortaya çıkacaktır ve daha fazla çaba harcamanızı gerektirecektir. Bu nedenle çocuğunuzun her yaş düzeyinde uygun sorumlulukları kazanmış olması önemlidir.

Çoçuğun Yaşına Uygun Verebileceğiniz Sorumluluklar

7 Yaş

  • Evdeki hayvanları besleyebilir, temizlik ve bakımlarıyla ilgilenebilir.
  • Ev işlerinde anne-babaya yardımcı olabilir.
  • Çantasını hazırlayabilir.
  • Başladığı bir işi bitirebilir.
  • Sabahları kendi başına çalar saat ile uyanabilir.
  • Harçlıklarını bağımsız biçimde kullanabilir.
  • Kendi giysi alışverişinde, anne-babalarına yardımcı olabilir, giymek istediği giysileri seçebilir.
  • Ödevlerini yardım eşliğinde yapabilir.

8-9 Yaş

  • Kendisine hatırlatılmadan ev ödevlerini yapabilir.
  • Okul eşyalarına sahip çıkabilir.
  • Okuldan verilen mesajları eve, evden verilen mesajları da okula iletebilir.
  • Çekmece ve dolaplarını temiz ve düzenli tutabilir.
  • Kişisel temizliğini (tuvalet, banyo.. gibi) kendi başına yapabilir.
  • Kardeşleri varsa, onların yemek yemelerine, giyinmelerine yardımcı olabilir.
  • Yemek masasını düzenleyebilir.

10 Yaş

  • Kendi yatağını toplayabilir
  • Doğum günlerini ya da özel günleri planlayabilir.
  • Kendi randevularını (dişçi, antrenman) takip edebilir.
  • Para biriktirip, gereksinimlerini karşılamada planlama yapabilir.

11-12 Yaş

  • Kısa süreli olarak evde tek başına kalabilir.
  • Bağımsız olarak kendi ödev programını yürütebilir.
  • Kendi başına ulaşım araçlarına binebilir.
  • Toplu yerlerde gerektiği gibi davranabilir.
  • İlgisini çeken etkinlikleri bulabilir ve bunları sürdürebilir.

12-15 Yaş

  • Kendi hakkını savunabilir.
  • Başkalarının haklarına saygı gösterebilir.
  • Başkalarının özel alanına ve eşyalarına saygı gösterebilir.
  • Yardım gerektiren işlerde kendi isteği ile yardım önerisinde bulunabilir.
  • Eve dönüş saatlerine uyabilir.
  • Anne babası meşgul olduğunda varsa kardeşleri ile ilgilenebilir, ev ile ilgili sorumluluklar alabilir.
  • Evde tek başına kalabilir.
  • Bazı sosyal gruplarda yer alabilir.
  • İçinde yer aldığı grup çalışmalarında iş bölümü doğrultusunda görevlerini yerine getirir.
  • Bağımsız olarak yaşamını ve çalışmalarını planlayabilir.

Kaynak

  1. Bolat, Ö. (2016). Beni Ödülle Cezalandırma, İstanbul: Doğan Kitap, 33. Basım. Civelek, B. (2006). Çocuklarda Sorumluluk Bilincini Kazandırmak, Çoluk Çocuk Dergisi, 3, 20-22.
  2. Öncü, E.Ç. (2002). Erken Çocukluk Döneminde Sorumluluk Eğitimi, Çoluk Çocuk Dergisi, 21, 14- 17.
  3. Semerci, B. (2006). Birlikte Büyütelim Çocuk Ruh sağlığı, İstanbul: Alfa Basın Yayın Dağıtım.
  4. Yavuzer, H. (2003). Çocuğu Tanımak ve Anlamak, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  5. Yörükoğlu, A. (2000). Değişen Toplumda Yeni Aile ve Çocuk, Özgür Yayınları.

SAĞLIKLI VE MUTLU GÜNLER.

UZ. DR. DÜNDAR YAYKIRAN

ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI

https://www.instagram.com/uz.dr.dundaryaykiran/

Facebook.com/ Uz. Dr. Dündar YAYKIRAN

YouTube.com/ Uz. Dr. Dündar YAYKIRAN

Twitter.com/Uz. Dr. Dündar YAYKIRAN